Στην πρόσκληση του προέδρου του Πολιτιστικού Συλλόγου Γερακαρούς Λαγκαδά
«τα Γεράκια» να γράψω στην εφημερίδα που προγραμματίζει ο σύλλογος να
κυκλοφορήσει το ιστορικό του χωριού μας, Γερακαρού, θα προσπαθήσω να καταγράψω μερικές πληροφορίες που συγκέντρωσα, είτε από βιβλία, είτε από προφορικές συνεντεύξεις με κατοίκους του χωριού.
Σε καμία περίπτωση αυτή η καταγραφή δεν μπορεί να θεωρηθεί «Ιστορία του χωριού», γιατί όπως θα διαπιστώσετε και εσείς πολλά σημεία χρειάζονται περισσότερη μελέτη και έρευνα σε βάθος. Ίσως γίνει αφορμή για τους νέους του χωριού μας για εμβάθυνση και περισσότερη διερεύνηση του όλου θέματος.
Θα ήταν μεγάλη χαρά οποιαδήποτε παρατήρηση, προφορική ή γραπτή από τους
χωριανούς και φiλους, να έφτανε στον γράφοντα ή την συντακτική επιτροπή -για συμπλήρωση ή διόρθωση τυχόν λανθασμένων στοιχείων, σε επόμενο τεύχος της εφημερίδας
. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ- ΜΥΓΔΟΝΙΑ Οι ευρύτερες γεωγραφικές ενότητες στις οποίες διαιρούνταν η Μακεδονία κατά την αρχαιότητα είναι τρεις: η άνω, η κάτω και η ανατολική Μακεδονία. Εμείς θα αναφερθούμε στην κάτω Μακεδονία όπου, όπως θα δούμε βρίσκεται και το χωριό μας.
Η κάτω Μακεδονία αποτελούνταν από τις περιοχές της Πιερίας, της Βοττιαίας, της Εορδαίας, της Αλμωπίας, της Αμφαξίτιδος και της Μυγδονίας, που καλύπτουν το σύνολο περίπου της σημερινής κεντρικής Μακεδονίας.
Ας δούμε αναλυτικά και οριοθετικά την έκταση της κάθε μίας περιοχής:
Η νοτιότερη από τις περιοχές αυτές, δηλαδή η Πιερία, εκτεινόταν στον χώρο που οριοθετούν ο ποταμός Πηνειός, οι πρόποδες του Ολύμπου και ο ποταμός Αλιάκμονας.
Οι σημαντικότερες από τις πόλεις της από νότο προς βορρά ήταν: το Ηράκλειο
(κοντά στον Πλαταμώνα), τα Λείβηθρα (κοντά στην Λεπτοκαρυά), το Δίον (κοντά στη Μαλαθρία), η ιερή πόλη των Μακεδόνων. η Πύδνα (κοντά στον Μακρύγιαλο) και η Μεθώνη (κοντά στο Ελευθεροχώρι).
• Η Βοττιαία, που αποτελούσε το κέντρο του Μακεδονικού κράτους, βρισκόταν βόρεια της Πιερίας και εκτεινόταν μεταξύ Αλιάκμονα και του Αξιού και προς Βορράν ως τις υπώρειες του όρους Πάικου.
Σημαντικότερες πόλεις της ήταν: οι Αιγαί (σημερινή Βεργίνα) πρώτη πρωτεύουσα του βασιλείου (εστία της μακεδονικής βασιλείας, όπως αναφέρει ο Διόδωρος), η Βέροια, η Μίεζα (μεταξύ Νάουσας και Λευκαδίων, όπου και η σχολή του Αριστοτέλη), η Έδεσσα, η Κύρρος (κοντά στο Παλαιόκαστρο), η Πέλλα (σημερινή παλαιά Πέλλα.), δεύτερη πρωτεύουσα του βασιλείου, και ορισμένες άλλες πόλεις όπως λ.χ. οι Ίχναι και η Άλωρος για την θέση των οποίων δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ειδικών.
• Η Εορδαiα. βρισκόταν δυτικά της Βοττιαίας και καταλάμβανε τον χώρο περίπου που κατέχει σήμερα η ομώνυμη επαρχία, με. μοναδική γνωστή πόλη την Κέλλη . (στο νότιο άκρο της λίμνης του Οστρόβου). • Βορειοδυτικά. της Βοττιαίας, στην κοιλάδα των Μογλενών, με βόρειο σύνορο το όρος Καϊμακτσαλάν εκτεινόταν η Αλμωπία. Ορισμένες από τις γνωστές πόλεις της, των οποίων ωστόσο δεν είναι δυνατό να καθοριστεί η θέση, ήταν η Όρμα, η Ευρωπός και η Άψαλος.
• Βόρεα της Μυγδονίας και νότια της Παιονίας, κατά μήκος των δύο οχθών του Αξιού, με βόρειο όριο τα στενά του ΔεμίrΚαπού βρισκόταν η Αμφαξίτις. Γνωστές πόλεις της από Νότο προς Βορράν ήταν: η Αλλάντη (ή .Αλλάντιον πιθανώς στη σημερινή Νέα Χαλκηδόνα), ο Ευρωπός, η Γορτυνία (νότια της Ειδομένης) και η Ειδομένη.
• Η τελευταία από τις περιοχές της κάτω Μακεδονίας, η Μυγδονiα, εκτεινόταν από την ανατολική ·όχθη του Αξιού ως τον Στρυμονικό κόλπο προς Ανατολάς και από τον Χορτιάτη (Κισσό) ως το όρος Βερτίσκο προς Βορράν. Σημαντικότερες πόλεις της ήταν η Θέρη που αργότερα ονομάστηκε Θεσσαλονίκη και που απ' αυτήν πήρε το όνομα ο Θερμαϊκός, η Λήτη (σημερινή Λητή), τα Καλίνδοια (σημερινή Καλαμωτό), η Απολλωνία (νότια της λίμνης Βόλβης, κοντά στη σημερινή Νέα. Απολλωνία) και ανατολικά της Βόλβης η Αρέθουσα παρά τον Ρήχιο ποταμό και ο Βορμίσικος. Στις περιοχές της κάτω Μακεδονίας ανήκε κατά καιρούς και η περιοχή της Ανθεμούντος (σημερινή Γαλάτιστα), νότια της Θεσσαλονίκης, στην κοιλάδα της Καλαμαριάς. ·
Η Μυγδονία κατοικήθηκε παλαιότερα από τους Ήδωνες που μετά την μακεδονική κατάκτηση μετανάστευσαν πέρα του Στρυμονικού (Θουκ. Β. 99). Τη Μυγδονία κατέκτησε ο Αλέξανδρος Α' οπότε και απετέλεσε επαρχία. του Μακεδονικού Βασιλείου. ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ Στην πορεία τους για τη Θεσσαλονίκη, κατά τη Β περιοδεία, ο Απόστολος Παύλος με τον Σίλα πέρασαν από την Αμφίπολη και την Απολλωνία, αλλά. δεν στάθηκαν ιδιαίτερα, όπως μας πληροφορούν οι Πράξεις των Αποστόλων: «Διοδεύσαντες δε την Αμφίπολιν και Απολλωνίανήλθον εις Θεσσαλονίκην, όπου ην η συναγωγή των Ιουδαίων» (πραξ. 17,1 ). ·
Η Απολλωνία, πόλη κτισμένη στη νότια όχθη της λίμνης Βόλβης, αποτελούσε από την αρχαιότητα σημαντικό κόμβο, κυρίως για στρατιωτικούς λόγους, χάρη στη θέση της κοντά στη λίμνη, για τον έλεγχο που μπορούσε να έχει στο πέρασμα, καθώς ήταν επίσης πολύ κοντά σε μια άλλη πολύ σημαντική πόλη, την Όλυνθο (Χαλκιδικής). Η Απολλωνία βρισκόταν στην Μυγδονία της Μακεδονίας, χτισμένη από το 432 π.Χ., και στη συνέχεια κατοικήθηκε από τους Χαλκιδιαίους οι οποίοι ανέβηκαν από τη γειτονική Σιθωνία.
Πολιούχος Θεός ήταν ο Απόλλωνας, στον οποίο ήταν αφιερωμένος ένας επιβλητικός ναός, που αποτελούσε πραγματικό στολίδι για την πόλη. Η Απολλωνία διατήρησε τη στρατηγική της θέση και στους κατοπινούς χρόνους καθώς η Εγνατία οδός περνούσε δίπλα της, και συνέχισε να είναι σημαντικός στρατιωτικός σταθμός τόσο κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, όσο και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Σύμφωνα με την παράδοση κοντά στη βόρεια πλευρά του αρχαίου ναού υπήρχε το
«βήμα του Αποστόλου Παύλου», το σημείο απ' όπου πέρασε και στάθηκε ο
Απόστολος. Εκεί υπήρχε πηγή με νερά της οποίας θεωρήθηκαν ως το άγιασμα του
Αποστόλου Παύλου. Ακόμη και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Τούρκοι -.κατακτητές σέβονταν τη θαυματουργή δύναμη της πηγής αυτής, θεωρώντας το νερό της φάρμακο -και βάλσαμο κατά του κακού. Αυτό στάθηκε ικανό να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους ίδιους τους Τούρκους, καθώς κάθε εβδομάδα οργάνωναν μεγάλο παζάρι και πουλούσαν το νερό στους πιστούς που έπαιρναν το άγιασμα του Αποστόλου. Χάρη στο μεγάλο αυτό παζάρι η Απολλωνία έμεινε γνωστή και με το όνομα «Παζαρούδα».
• Η Νεολιθική εποχή έχανε την εμφάνισή της γύρω στο 8000 π.Χ. οπότε χρονολογούνται οι πρώτες φάσεις των οικισμών. Στην κεντρική Μακεδονία σημαντικότερος ήταν αυτό της Νέας Νικομήδειας, οικισμοί εντοπίστηκαν στο Στίβο, στην Όλυνθο, στη Μεσημεριανή και στο Ροδοχώρι.
• Οι σημαντικότεροι οικισμοί της Εποχής του Χαλκού, που ακολούθησε την Νεολιθική εντοπίστηκαν στην Μυγδονία στην Όλυνθο, στον Μολυβόπυρyο, στην Καλαμαριά, στο Περιβολάκι, στην Άσσηρο, στην Καλίνδοια. ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΧΑΛΚJΔΙΚΗΣ • Το 1821 στον ξεσηκωμό της Χαλκιδικής (Μάιος- Ιούνιος) ο Εμμανουήλ Παππάς στην μονή Εσφιγμένου όπου ορίστηκε ως αρχιστράτηγος του αγώνα, διαιρεί τη δύναμη των πολεμιστών σε δύο φάλαγγες. Την πρώτη αναλαμβάνει ο ίδιος και την δεύτερη θέτει υπό την ουσιαστική αρχηγία του ανδρείου οπλαρχηγού
. Καπετάν Χάψα.
•· . Η δεύτερη φάλαγγα υπό τον Καπετάν Χάψα, ανεβαίνει στον Χολομώντα και δια μέσο της Γαλάτιστας φτάνει στα Βασιλικά, αφού έτρεψε σε φυγή το ευρισκόμενο εκεί απόσπασμα του Αγκούς αγά, και καταδιώκει τους Τούρκους προς τη Θεσσαλονίκη.
• Το πρώτο τμήμα υπό τον Γεδεών Ξενοφωντινό και τον Μητροπολίτη Ιερισσού Αρδαμερίου και Αγίου Όρους Ιγνάτιο κατευθύνεται στα Μαντεμοχώρια και στις 3
Ιουνίου οι Μαντεμοχωρίτες επαναστατούν και ενώνονται με τις δυνάμεις του Εμμανουήλ Παππά. Απ' εκεί ο Εμμανουήλ Παππάς προελαύνει μέχρι την Παζαρούδα και την Ν. Απολλωνία, όπου στρατοπεδεύει γιατί διστάζει να προχωρήσει στην κοιλάδα του Λαγκαδά.
Ο αρχηγός της Χαλκιδικής ήταν ενθουσιώδης πατριώτης, ανέπτυξε σοβαρή ενεργητικότητα και πρωτοβουλία, στερούνταν όμως στρατηγικής πείρας και την
τελευταία στιγμή δίστασε να προχωρήσει. Δυστυχώς εκείνη τη στιγμή κανένας ηγέτης δε βρίσκονταν στην Ελλάδα για να διευθύνει τον αγώνα και να αντιληφθεί ποιό ρόλο έπαιζε η επανάσταση της Χαλκιδικής, που αποτελούσε σοβαρή απειλή στα πλευρά των Τούρκων.
Στο μεταξύ ο Μπαϊράμ πασάς, που προορισμός του ήταν να καταστείλλει την επανάσταση της Νότιας Ελλάδας, φτάνει στα στενά της Ρεντiνας με ισχυρές 1Cαι αξιόμαχες δυνάμεις και απωθεί τους ενθουσιώδεις αλλά ασύντακτους και κάκιστα εξοπλισμένους Έλληνες επαναστάτες. Ο Εμμανουήλ Παππάς διατάζει εσπευσμένα υποχώρηση στα ορεινά του Χολομώντα, αλλά το τουρκικό ιππικό από 3000 ιππείς προλαβαίνει την οπισθοφυλακή κοντά στην Ν. Απολλωνία και σχεδόν τη διαλύει. Προελαύνοντας οι Τούρκοι πυρπολούν όλα τα Ελληνικά χωριά της περιοχής και ακολουθεί η ιcκαταστροφή της Χαλκιδικής.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ Όλα τα προηγούμενα αναφέρθηκαν, λίγο αναλυτικά, όχι για να κουράσουν τον αναγνώστη, αλλά για να τον ενημερώσουν ώστε να γνωρίζει γεωγραφικά και χρονικά την τοποθέτηση των όσων θα ακολουθήσουν. Από ότι προκύπτει από όσα προηγήθηκαν στην περιοχή μας, αναφέρονται ως σπουδαιότεροι οικισμοί η Λητή και η Νέα Απολλωνία.
Στη στενή περιοχή του χωριού μας, δεν αναφέρεται ιστορικά κάποιος σημαντικός
οικισμός πλην μερικών ευρημάτων στο Στίβο κατά την νεολιθική εποχή. Ωστόσο από ιστορικές πηγές προκύπτει ότι στην κοιλάδα του Λαγκαδά κατά την Τουρκοκρατία υπήρχαν κάποιοι οικισμοί. Από το τέλος της Τουρκοκρατίας ξεκινούμε λοιπόν την αναφορά μας ειδικότερα για το χωριό μας.
