Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού.
Πολλά πράγματα όμως είναι άγνωστα για τον πασίγνωστο πολεμικό χορό.. πάμε να τα δούμε συνοπτικά , καθώς οι πηγές και οι παραλλαγές είναι πάρα πολλές..."Με βάση την Ελληνική μυθολογία(Θεογονία Ησίοδου), πολύ πριν το αντάμωμα του ανθρώπου με την ιστορία, την εποχή που οι Τιτάνες, θεοί και ήρωες ευδαιμονούσαν σε αυτόν τον τόπο, πάνοπλοι οι Κουρήτες στο Ιδαίον Άντρον, χόρευαν τον πυρρίχιο χορό γύρω του, χτυπώντας με τα δόρατά τους τη γη, δημιουργώντας έτσι εκκωφαντικό θόρυβο που κάλυψε το κλάμα του νεογέννητου Δία, σώζοντάς τον από τον αδηφάγο Κρόνο: «όταν ο Κρόνος ανέβηκε στο θρόνο παραμερίζοντας τον πατέρα του τον Ουρανό, έτρωγε τα παιδιά του για να μην του πάρουν την εξουσία. Η Ρέα, η θεά της γης, ήταν απαρηγόρητη με το κακό που τη βρήκε, γιατί δεν μπορούσε να χαρεί τα παιδιά της. Έτσι όταν ήρθε η ώρα να φέρει στον κόσμο το Δία, έκρυψε το στερνοπαίδι της στο Αιγαίον όρος. Τύλιξε τα σπάργανα του νεογέννητου σε μια πέτρα και την έδωσε στον Κρόνο και την κατάπιε ανυποψίαστος. Για να μην ακούσει ο Κρόνος τα κλάματα του μικρού Δία, οι Κουρήτες χόρευαν έξω από τη σπηλιά, κρούοντας τα χάλκινα όπλα τους»
Μια άλλη εκδοχή θέλει τη θεά Αθηνά να χορεύει τον ένοπλο χορό, σείοντας την ασπίδα και το δόρυ της λίγες στιγμές μετά τη γέννηση της από το κεφάλι του πατέρα της, Δία. Τον ίδιο χορό λέγεται ότι χόρεψε η θεά και μετά τη συντριβή των Τιτάνων και την αιώνια φυλάκισή τους στα Τάρταρα.
Κατά άλλους, η ίδια η θεά στην Ιωλκό πρόσφερε ως δώρο-όπλο τον πυρρίχιο στους Αργοναύτες, στο ξεκίνημα της εκστρατείας τους.Σύμφωνα με άλλους μύθους η γέννηση του πυρρίχιου συντελέστηκε κάτω από τα αιματοβαμμένα τείχη της Τροίας. Στην πολιορκία της Τροίας, ο Αχιλλέας, πριν κάψει το νεκρό σώμα του Πατρόκλου, χόρεψε τον Πυρρίχιο πάνω στην πλατφόρμα των καυσόξυλων πριν παραδώσει τον αγαπημένο του φίλο στη νεκρική πυρά (πυρά - Πυρρίχιος). Ήταν λένε ο Νεοπτόλεμος-Πύρρος, ο γιος του ημίθεου Αχιλλέα, που επαρμένος από τη χαρά του για το θάνατο του Ευρύπυλου πρωτοχόρεψε σε αυτόν το ρυθμό.Στην επικρατέστερη εκδοχή του μύθου, ήταν ο Κουρήτης Πύρριχος, που όταν αντίκρισε το νεκρό σώμα του Πατρόκλου, συντετριμμένος από την οδύνη και τον πόνο του, άρχισε να ταλαντεύεται στην αρχή αργά και πονεμένα και στη συνέχεια έντονα και ρυθμικά, μετατρέποντας τη θλίψη του σε οργή και ξέσπασμα, για τον άδικο θάνατο του φίλου του. Οι συμπολεμιστές του, παρασύρθηκαν από το ρυθμό και εκείνο ακριβώς το βράδυ γύρω από τις αναμμένες φωτιές και κάτω από τα τείχη της Τροίας, γεννήθηκε ο άγριος χορός που ονομάστηκε από τα πυρρά μαλλιά του πρωτοχορευτή του πυρρίχιος.
Σύμφωνα με άλλους, ο Πυρρίχιος εφευρέθηκε από τη Ρέα, τη μητέρα των θεών, που αγάπησε την τέχνη αυτήν και στη μεν Φρυγία είχε τους Κορύβαντες, στη δε Κρήτη τους Κουρήτες χορευτές, οι οποίοι πρώτοι χόρεψαν τον πολεμικό εκείνον χορό των Κουρητών, κατά τον οποίον κρατούσαν τα ξίφη και τις ασπίδες και πηδούσαν «ένθεόν τι και πολεμικόν». Ο χορός αυτός, Κρητικής όπως φαίνεται επινόησης επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Κατά την εκδοχή του Louis Sechan, «Πύρριχος» είναι το υποκοριστικό του επιθέτου «Πυρρός». Είναι δηλαδή ο πυρρίχιος, ο κόκκινος χορός, δηλαδή ο χορός των πολεμιστών που φορούσαν πυρόχρωμες ενδυμασίες από το κόκκινο χρώμα του αίματος.Σύμφωνα με την άποψη της Lillian Lawler, η πραγματική ετυμολογία της λέξης «Πύρριχος» πρέπει να βρίσκεται στη λέξη «Πύρ» (που σημαίνει φωτιά), υπονοώντας, μια σύγκριση των χορευτών πολεμιστών που πηδούσαν, ανάλογη με τις φλόγες που ξεπηδούν από τη φωτιά.Γενικά οι απόψεις για την προέλευση της «πυρρίχη» δεν συμπίπτουν. Ο Λουκιανός και ο Αστραβαίος αναφέρουν ότι οφείλει το όνομα σε κάποιον Κρητικό Πυρρίχο.«
Ο Πυρρίχιος είναι θείο Δώρο των θεών προς τους ανθρώπους » Πλάτων
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Νομ. 7, 815-816), ο οποίος περιγράφει αρκετά για την «πυρρίχην» τον αρχαίο αυτό πολεμικό χορό, κατά τον οποίο οι χορευτές χόρευαν με τα όπλα τους και ήταν για τους νέους το σπουδαιότερο πολεμικό προσόν (πάντων πολεμικότατον ή του σώματος όξύτης.). Κατά των Πλάτωνα, η πυρρίχη ήταν μια μιμική πολεμική όρχηση που παρουσίαζε τις διάφορες φάσεις της μάχης και χορευόταν με συνοδεία αυλού ή λύρας με τραγούδι. Οι χορευτές χόρευαν τον πυρρίχιο χορό πάνοπλοι. Στην αρχή γινόταν ένα είδος παρέλασης με στροφές προς τα πλάγια (Έκνευσις), με οπισθοχωρήσεις (Ύπειξιν), με πηδήματα σε ύψος (Εκπήδησις εν ύψει), και με χαμηλώματα (Ταπείνωσις). Μετά ακολουθούσαν κινήσεις της επίθεσης και οι στάσεις της άμυνας και γενικά όλες οι σχετικές κινήσεις του πολεμιστή, όπως η στιγμή όταν ρίχνει το τόξο ή το ακόντιο ή που βυθίζει τη λόγχη στο σώμα του αντιπάλου. Οι κινήσεις αυτές γίνονταν με ρυθμικά βήματα, προσαρμοσμένες στον ήχο που προκαλούσαν τα χτυπήματα των όπλων ( κλαγγή όπλων). Ο Πυρρίχιος χορευόταν είτε από έναν χορευτή που εκτελούσε όλες τις κινήσεις εναντίον ενός φανταστικού αντιπάλου, είτε ενός πραγματικού αντιπάλου που τον υποκρινόταν κάποιος άλλος χορευτής είτε από ομάδες κατά τις οποίες οι χορευτές παρατάσσονταν ο ένας απέναντι στον άλλον. Θεωρούνταν ο σπουδαιότερος πολεμικός χορός και πολλές παραστάσεις αυτού του χορού σώζονται σε αγγεία και γλυπτά.
Ο χορός χορευόταν σε μεγάλες γιορτές όπως στα Μικρά και Μεγάλα Παναθήναια ήδη από το 600 π.χ. Στην Αθήνα, στα μικρά και μεγάλα Παναθήναια, που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, αναμφίβολα εξέχουσα θέση στο αγωνιστικό πρόγραμμα κατείχε ο χορευτικός αγώνας στον «πυρρίχιο» που προσέδιδε ιδιαίτερη αίγλη στα Παναθήναια.
Από τον 7ο π.χ. αιώνα χρησιμοποιήθηκε και στη Σπάρτη στη γιορτή των Διοσκούρων ο πολεμικός χορός «πυρρίχιος», αλλά αποτελούσε και μέρος της στρατιωτικής εκπαίδευσης για πεντάχρονα παιδιά.Οι Σπαρτιάτες ξεκινούσαν την εκμάθηση του χορού αυτού από τα πέντε τους χρόνια.
Στην επιστροφή των Ελλήνων πολεμιστών από την Περσία το 400 π.χ. ο Ξενοφών (Κύρου Ανάβασις, ΣΤ κεφ. Α 11-13) περιγράφει τον Ελληνικό Πόντο και ιδιαίτερα τη γιορτή που οργάνωσαν οι κάτοικοι της Κερασούντος και των Κοτυώρων και φυσικά τον πυρρίχιο που χορεύτηκε σε αυτήν.
Ο Ξενοφών αναφέρει έναν τέτοιον χορό, κατά τον οποίον οι χορευτές χόρευαν και πηδούσαν ψηλά, κάνοντας συγχρόνως με τα ξίφη τους διάφορους χειρισμούς, ενώ χτυπούσαν προσποιητά ο ένας τον άλλον, ο ένας έπεφτε με τέχνη και ο νικητής έφευγε τραγουδώντας. Ο ίδιος περιγράφει ότι αμέσως από τον προηγούμενο χορό που χόρευαν οι Κάρες, σηκώθηκαν οι Αινιάνες και οι Μάγνητες ένοπλοι, χόρεψαν την Καμπαία, που ο χορευτής αφήνει τα όπλα και παριστάνει ότι σπέρνει και ζευγολατεί ενώ προσποιείται ότι κάτι φοβάται και ξαφνικά άλλος χορευτής παριστάνει το ληστή και τότε ο άλλος αρπάζει τα όπλα και συμπλέκεται με το ληστή. Ύστερα λέει ο Ξενοφών, σηκώθηκαν οι Μαντινείς και μερικοί Αρκάδες και τραγούδησαν και χόρεψαν ένοπλους χορούς, ενώ οι Παφλαγόνες που τους παρακολουθούσαν, τρόμαξαν όταν είδαν ότι όλοι σχεδόν οι χοροί των Ελλήνων ήταν ένοπλοι.
Επίσης η πυρρίχη δεν χορεύονταν μόνον κατά έναν τρόπο. Από τόπο σε τόπο διέφερε και γενικά κάθε πολεμικός χορός ονομάζονταν πυρρίχη. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ο πολεμικός αυτός χορός στην Κύπρο ονομαζόταν Πρύλις, στη Μακεδονία Τελεσιάς, στην Κρήτη Ορσίτης ή Επικρήδιος, στη Θράκη Καλαβρισμός.Οι Μακεδόνες τον ανήγαγαν σε χορό των δυνατών και τον αγάπησαν τόσο που ονομάστηκαν πυρριχιστές.Όποια και αν ήταν η μυθική «καταγωγή» του Πυρρίχιου, το σίγουρο είναι ότι τον χόρευαν από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Κρήτη.
Στους Ρωμαϊκούς χρόνους, ο χορός νοθεύτηκε και χορεύονταν διαφορετικά με την ονομασία Διονυσιακή.Ο Πυρρίχιος, φαίνεται να επιβίωσε σε όλη την ιστορική εποχή. Στη Μάνη, αν και μεμονωμένα, επιβίωσε έως τον αιώνα μας, εξαφανίστηκε εντελώς κατά το δεύτερο μισό του (1950 και εξής). «Δεν έχω καμίαν απόδειξην, αλλά πιστεύω ότι πρόκειται για τον ίδιο χορό πού χόρευαν οι Μανιάτες και στην εποχή της πρώτης Τουρκοκρατίας» (Κάσσης, 1982). Πρόκειται για τον πολεμικό χορό των Μανιατών (Μανιάτικος), που χορευόταν με συνοδεία λύρας μανιάτικης (που κι αυτή εξαφανίστηκε μετά το 1900-1920), λαούτου, ταμπουρά ή φλογέρας.
Σημειώνεται ότι και ο Ξενοφών αναφέρει πως τον πυρρίχιο χορό χόρεψαν όχι μόνο άνδρες αλλά και γυναίκες, κάτι που δεν ήταν ασυνήθιστο τότε. Τέτοιος χορός είναι η «σούστα» που χορεύεται σήμερα στην Κρήτη.Στις μέρες μας, τον Πυρρίχιο έχουν διασώσει οι Πόντιοι, σε μία μορφή που πλησιάζει την πύρριχη, χωρίς οπλισμό, αλλά αντί οι χορευτές να σχηματίζουν κύκλο, σχηματίζουν ευθεία γραμμή (kinisikaliteas.gr).
Ο ελληνισμός του Πόντου, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, μαζί με όλα τα άλλα κράτησε αναλλοίωτη τη μορφή και το περιεχόμενο του πυρρίχιου χορού, μεταφέροντάς τον στην Ελλάδα και χορεύοντάς τον μέχρι σήμερα, διατηρώντας την αρχική του ονομασία. Το γεγονός αυτό, δεν αποτελεί μόνον ατράνταχτη απόδειξη της ελληνικότητας των παραλίων της Μ. Ασίας, αλλά και ότι οι ιστορικοκοινωνικές συγκυρίες δεν άφησαν να διατηρηθεί η λέξη «πυρρίχιος» στα άλλα μέρη της Ελλάδας, παρά μόνον σε ορισμένες περιοχές όπως στη 8Νάουσα της Μακεδονίας, όπου χτυπούσαν τα ξίφη τους τονίζοντας το ρυθμό του χορού. Πολλοί θεωρούν ότι το πιτσάκ’ (πιτσάκ’ οιν) κλείνει το χορό Σέρρα.Τα δύο πιο δυνατά παλικάρια που έμεναν ακούραστα από το χορό Σέρρα συνέχιζαν με το χορό των μαχαιριών. Ο πιτσάκ’ είναι γνωστός χορός στον Πόντο από την αρχαία εποχή και η πλοκή του χορού είναι παρόμοια μ’ αυτήν που παρουσιάζει ο Ξενοφών.Ο Ξενοφών στην «Κύρου ανάβαση» περιγράφει τη δεξίωση που έδωσε για τους Παφλαγόνες και τον χορό πιτσάκ ως εξής:«Δύο Θράκες, στα Κοτύωρα, χορέψαν ένα χορό με συνοδεία φλογέρας, φορτωμένοι με τον οπλισμό τους, επέδειξαν δε μεγάλη ευλυγισία στα πηδήματα και στον χειρισμό των σπαθιών τους. Στο τέλος ένας από τους δύο όπως πίστεψαν οι καλεσμένοι χτύπησε θανατηφόρα τον άλλο, ο οποίος έπεσε καταγής, μιμούμενος με πολλή πειστικότητα τον πεθαμένο».
Και πιο αναλυτικά : Ξενοφώντας (Κύρου Ανάβασις 6.1.5 – 13 σ’ 1 και 12) αναφέρει μια γιορτή που διοργάνωσε ο στρατός των Μυρίων, όταν βρισκόταν στην παραλιακή πόλη του Πόντου Κοτύωρα, προς τιμήν των απεσταλμένων του βασιλιά Κορύλα της Παφλαγονίας (η Παφλαγονία ήταν ορεινή περιοχή μεταξύ Βιθυνίας και Πόντου), στην οποία οι στρατιωτικές μονάδες της κάθε περιοχής των Μυρίων χόρεψαν η κάθε μια και το δικό της τοπικό χορό, που όλοι ήταν ενόπλιοι. Στη γιορτή πρώτα σηκώθηκαν Θράκες και, συνοδεία αυλού, χόρεψαν οπλισμένοι και πηδούσαν ψηλά και ελαφρά, κρατώντας και τα μαχαίρια τους, δηλαδή χόρεψαν είδος ενόπλιου χορού, που αργότερα τον βρίσκουμε με την ονομασία Μακελάρης ή Αρναούτικος ή Χασάπικος. Ακολούθως σηκώθηκαν οι Αινιάνες και οι Μάγνητες, που χόρεψαν ένοπλοι και συνοδεία αυλού το χορό που λέγεται «καρπαία», η οποία ονομάζονταν έτσι, όπως βγαίνει τα συμφραζόμενα, επειδή τελούνταν-συνηθιζόταν να τελείται γύρω από μαζεμένους καρπούς κατά το μάζεμα των καρπών και από αυτούς ποτον προφύλασαν.Η λεπτομερής περιγραφή του Ξενοφώντα προσφέρει μια σπάνια εικόνα των χορών της συγκεκριμένης γιορτής ως εξης:<< Ο Κορύλας λοιπόν, που τότε συνέβαινε να είναι αρχηγός τωνΠαφλαγόνων, στέλνει στους Έλληνες απεσταλμένους με άλογα και ωραίες στολές να τους ειπούν πως ήταν πρόθυμος μήτε να αδικεί τους Έλληνες, αλλά και μήτε να αδικείται. Οι στρατηγοί όμως αποκρίθηκαν ότι γι᾽ αυτό το ζήτημα θα αποφασίσουν μαζί με το στρατό, δέχθηκαν όμως να τους φιλοξενήσουν. Στη φιλοξενία προσκάλεσαν κι από τους Έλληνες όσους εθεωρούσαν κατ᾽ εξοχήν αξίους μιας τέτοιας τιμής. Αφού λοιπόν θυσίασαν βόδια, που είχαν πάρει από τους εχθρούς και άλλα ζώα κατάλληλα για θυσία, οργάνωσαν ένα μεγάλο συμπόσιο κι εδειπνούσαν ξαπλωμένοι σε στοιβάδες φύλλων από δένδρα κι έπιναν κρασί από κεράτινα ποτήρια, που τα εύρισκαν εκεί σ᾽ αυτή τη χώρα. Όταν έκαμαν σπονδές κι ετραγούδησαν τον παιάνα, πρώτα σηκώθηκαν Θράκες και, συνοδεία αυλού, χόρεψαν οπλισμένοι και πηδούσαν ψηλά και ελαφρά, κρατώντας και τα μαχαίρια τους. Τέλος κτυπά ο ένας τον άλλον ώστε να φανεί σ᾽ όλους πως τον πλήγωσε· κι ο πληγωμένος έπεσε κάτω με αρκετή τέχνη. Και οι Παφλαγόνες φώναξαν δυνατά. Τότε ο νικητής εσκύλευσε τα όπλα του νικημένου και βγήκε από τον τόπο που χόρευαν, τραγουδώντας το τραγούδι του Σιτάλκα, ενώ άλλοι Θράκες μετέφεραν έξω τον νικημένο, που τάχα ήταν νεκρός, πράγματι όμως τίποτε δεν είχε πάθει. Ακολούθως σηκώθηκαν Αινιάνες και Μάγνητες, που χόρεψαν ένοπλοι το χορό που λέγεται καρπαία. Ο τρόπος που χόρευαν ήταν τούτος: ένας βάζει κάτω στη γη τα όπλα κι αρχίζει δήθεν να σπέρνει και να οδηγεί τα βόδια, συχνά όμως στρέφει προς τα πίσω το κεφάλι του, σα φοβισμένος, και να που άλλος παρουσιάζεται και κάνει το ληστή. Μόλις ο πρώτος τον ιδεί από μακριά, αρπάζει τα όπλα του από κάτω, τον συναντά και μάχεται μαζί του εμπρός στο ζευγάρι τα βόδια. Κι αυτά όλα τα έκαναν με ρυθμό σύμφωνα με τη μουσική του αυλού. Στο τέλος ο ληστής δένει το ζευγολάτη και φεύγει, παίρνοντας μαζί του και το ζευγάρι τα βόδια. Καμιά φορά όμως δένει ο ζευγολάτης το ληστή κι έπειτα ζέχνει το ληστή κοντά στα βόδια και με τα χέρια του δεμένα πίσω οδηγεί κι εκείνον και τα βόδια. Έπειτα άρχισε να χορεύει ένας Μυσός κρατώντας σε κάθε του χέρι από μια μικρή από κλωνάρια ιτιάς ασπίδα, κι άλλοτε, χορεύοντας, έκανε πως μαχόταν με δυο αντιπάλους κι άλλοτε χρησιμοποιούσε τις μικρές ασπίδες για ν᾽ αποκρούσει τον ένα, άλλοτε πάλι, κρατώντας τις ασπίδες στροβιλιζόταν κι έκανε τούμπες προς τα πίσω κι έτσι φαινόταν ένα ωραίο θέαμα. Στο τέλος χόρεψε τον περσικό χορό,κτυπώντας τις ασπίδες και καθόταν οκλαδόν και ξανασηκωνόταν. Κι όλ᾽αυτά τα έκανε ρυθμικά, σύμφωνα με το σκοπό που του έδινεν ο αυλός. Αμέσως κατόπιν, στρατιώτες απ᾽τη Μαντίνεια και μερικοί άλλοι Αρκάδες σηκώθηκαν και, φέροντας όσο το δυνατό πιο ωραίον οπλισμό, βάδιζαν ρυθμικά σύμφωνα με τον ενόπλιο ρυθμό που έδινεν ο αυλός κι έπειτα τραγούδησαν τον παιάνα και χόρεψαν, όπως ακριβώς γίνεται με την προσέλευση της ιεράς πομπής προς το βωμό. Βλέποντας οι Παφλαγόνες έμειναν κατάπληκτοι με όλους αυτούς τους ένοπλους χορούς. Κατόπιν αυτών βλέποντας ο Μυσός εκείνους να τα έχουν χαμένα, έπεισε κάποιον Αρκάδα που είχε μια χορεύτρια και την έφερε μέσα στον τόπο του χορού, αφού την ετοίμασε και την στόλισε, όσο γινόταν πιο όμορφα, και της έδωσε να κρατεί μιαν ελαφρά ασπίδα. Εκείνη χόρεψε ανάλαφρα την πυρρίχη. Τότε χαλασμός έγινε από τα χειροκροτήματα κι οι Παφλαγόνες ρώτησαν αν μαζί τους πολεμούσαν και γυναίκες. Κι εκείνοι τους είπαν πως αυτές ήταν που τρεψαν εις φυγήν το βασιλιά απ᾽ το στρατόπεδό του! Έτσι τελείωσε η νύχτα εκείνη. (Ξενοφώντα, Κύρου Ανάβαση βιβλίο 6, 104, 6.1-12 ,μετφ Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη).
Τον πυρρίχιο διασώζουν σήμερα οι Πόντιοι και τον ονομάζουν και Σέρρα από τον ποταμό Σέρρα, ανατολικά της Τραπεζούντας. Κατά τον καθηγητή Ευγ. Δρεπανίδη προήλθε από τη φράση «όρχησις εις ιερά» και από αυτό στη συνέχεια Σιέρα και Σέρρα. Στο χορό Σέρρα δείχνει ο χορευτής την τέχνη του. Στην αρχή η κίνηση του χορού είναι αργή, «ΑΤΣΑΠΑΤ» λέγεται το αργό μέρος του. Πάντα με το κεφάλι ψηλά οι χορευτές εκτελούν το κάθε βήμα. Είναι χαρακτηριστικές οι κινήσεις των ώμων.
Στο δεύτερο μέρος του χορού βλέπουμε το ρυθμό να ανεβαίνει και εκεί οι χορευτές να κρατούν το κεφάλι τους ψηλά. Το δεύτερο μέρος του χορού ονομάζεται «ΤΡΟΜΑΧΤΟΝ».Σύμφωνα με τους Μαυροβουνιώτη, Μαλκογεώργιο, Αργυριάδου (2006), ο πυρρίχιος χορός που χορεύεται σήμερα με το όνομα Σέρα ή Σερενίτσα, την ονομασία του πήρε πιθανόν από τις λέξεις Χαίρε Άννα, Χαίρε Αννίτσα, με την ποντιακή προφορά σέρε Αννίτσα (Σερενίτσα ή Σερανίτσα), που σύμφωνα με την παράδοση λέγεται ότι πρόκειται για την Άννα Κομνηνή, την Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου. Παλαιότερα η Σέρρα χορεύονταν κυκλικά, ενώ σήμερα βλέπουμε να χορεύεται ο χορός αυτός κυρίως με τους χορευτές σε ευθεία παράταξη.
Μια άλλη θεωρία για την ονομασία και την πρωτοεμφάνιση του χορού μας πάει πίσω στην πανάρχαια Θράκη… Η ίδια ονομασία του χορού μάς περιορίζει στην σπανιότατη λέξη Σέρρα ….που είναι ταυτόσημη με την αρχαία πόλη την Σίρις ( Σέρρες), που μνημονεύεται από τον Ηρόδοτο τον 5ο πχ. αιώνα και η ίδρυσή της ανάγεται στο 2000 πχ. Στις φιλολογικές πηγές η πόλη αναφέρεται και ως Σίρρα (κατά το ιωνικό Σέρρα).Στις μέρες μας διασώθηκε κατά το παραφθαρμένο Σέρραι ,Σέρρες. Αυτοί οι κάτοικοι ονομάζονται Σίρριο- Παίονες και ζουν εδώ από τον 11ο έως τον 6ο π.χ. αιώνα και λατρεύουν τις θεότητες του Ήλιου και του Διόνυσου… Εξ’ άλλου ο Θεός ήλιος που ονομάζεται και Σείριος είναι η θεότητα που λατρεύεται από τους περισσότερους λαούς…Είναι αυτονόητο πως ο χορός που χορεύονταν στα Ηλιακά ή Απολλώνια μυστήρια να λέγονταν ΄΄Σέρρα όρχησης΄΄ στο θηλυκό γένος, στην ποντιακή Σέρρα χορός. Από το αρχαίο όνομα των Σερρών ΄΄ΣίρηςΑντίστοιχη πόλη με το ίδιο όνομα βρίσκεται στην Νότια Μικρά Ασία Σερρέπολη και στη Μεσοποταμία στις όχθες του Ευφράτη με το όνομα Σέρρη. Ένα δεύτερο τοπωνύμιο με την ίδια ονομασία είναι η αρχαία περιοχή Σέρρειον ( Serrheum ή Serreion) στην περιοχή Σαμοθρακική Περαία και συμπεριελάμβανε τις πόλεις Δορίσκο, Σάλη, Ζώνη- Μεσημβρία και βρισκόταν στη νότια ακτή της αρχαίας Θράκης, χτισμένη σε ένα ακρωτήριο με το ίδιο όνομα Σέρρειον ( τώρα Cape Makri) και σήμερα βρίσκεται δυτικά της Μαρώνειας ( στον τόπο, που ορίστηκε να χτιστεί η πόλη Ρωμανία των Ποντίων), ακριβώς απέναντι από το νησί της Σαμοθράκης.
Στο Σέρρειον ακρωτήριο έχτισαν επίνεια από την Σαμοθράκη και την Λήμνο οι Ιερείς των μεγάλων μυστηρίων των Καβειρίων . Οι φρουροί των πόλεων αυτών ήταν οι λεγόμενοι Σερρατοιχίτες, άριστοι πολεμιστές και χορευτές του Σέρρα χορού. Στα Καβείρεια μυστήρια σε πρόσφατες ανασκαφές βρέθηκε ο ναός του Απόλλωνα με ειδώλια αρχαίων κούρων , μελανόμορφα αγγεία, με χαραγμένο το όνομα του Απόλλωνα Θεού των Καβειρείων και χορευτικές αναπαραστάσεις.Στο Σέρρειον ακρωτήριον αναφέρονται ο Πλίνιος ,ο Ψευδο-Σκύλακας. Ο Μπακαλάκης γράφει ότι εκεί βρίσκεται η σπηλιά του Κύκλωπα. (Το παραμύθι του Κύκλωπα είναι το πιο διαδεδομένο στον Πόντο με τον τίτλο ΄΄Ο ΤΕΠΕΚΙΟΗΣ΄΄).
Στο ίδιο κάστρο συναντάται το τοπωνύμιον Πλάτανος. Ο Σερρειακός Πλάτανος, όπως θα δούμε σε άλλη αναφορά, μας δίνει ως αποικία Πλάτανα της Τραπεζούντας).
Στον Πλάτανο της Θράκης ο αρχαιολόγος Δημήτριος Λαζαρίδης εντόπισε το κάστρο των Σερρατοιχιτών.Για τον ίδιο το χορό οι περισσότεροι από τους αρχαίους συγγράφεις που αναφέρονται σ' αυτόν θεωρούν ότι οι Κουρήτες ήταν εκείνοι που τον δημιούργησαν (Πίνδαρος, Πλάτων, Καλλίμαχος, Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Στράβων), ενώ άλλοι θεωρούν ως δημιουργό του τη θεά Αθηνά (Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Λουκιανός), τον Πύρριχο από την Κρήτη (Στράβων), τους Διόσκουρους (Πλάτων) και τις Αμαζόνες(Καλλίμαχος).
ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΠΥΡΡΙΧΙΟΣ Το βασικό ερώτημα, πότε έκανε την εμφάνιση του ο γυναικείος πυρρίχιος,μένει αναπάντητο. Εκτελούνταν από τον 6ο αι. π.Χ., όπως και ο ανδρικός, ή η εποχή τής απεικόνισης του στην αγγειογραφία συμπίπτει μετην εμφάνιση του;Στις αρχαίες γραπτές πηγές ο γυναικείος ένοπλος χορός συναντάται στο μύθο της γέννησης της Αθηνάς, στο μύθο του χορού των Αμαζόνων, πουο νομαζόταν "Πρύλις" (Καλλίμαχος), και στην αφήγηση του Ξενοφώντα για μια νεαρή πυρριχίστρια που ψυχαγωγεί και εμψυχώνει τους Έλληνες μισθοφόρους.Οι γυναικείες παραστάσεις είναι λίγες, υστερότερες (μέσα 5ου αιώνα-αρχές 4ου αιώνα π.Χ.) κι εντελώς διαφορετικές. Η συγγραφέας κατατάσσει τις 29 αγγειογραφίες που εξετάζει σε έξι εικονογραφικέ ςκατηγορίες, όπου ο πυρρίχιος, πάντα μιμητικός χορός, εμφανίζεται με τρεις μορφές ως: α) εξάσκηση χορευτριών, β) ψυχαγώγηση ανδρών σε συμπόσιο ή γυναικών στο γυναικωνίτη και γ) στο πλαίσιο της λατρείας της Αρτέμιδος.Και στις τρεις περιπτώσεις πρόκειται για «μιμητικό» χορό.
Οι χορεύτριες, μιμούμενες κάποιες κινήσεις και στάσεις, αναπαριστούν μια μάχη σε διάφορες χρονικές στιγμές της. Τα όπλα τους δεν είναι πάντοτε πραγματικά, ίσως γιατί λόγω του νεαρού της ηλικίας τους δεν ήταν δυνατόν να κινηθούν με τόσο βαριά και επικίνδυνα αντικείμενα, ίσως γιατί αυτά ήταν ακόμα και δύσκολο να αποκτηθούν. Η εκτέλεση του χορού τους είναι καθαρά ατομική και δεν απαιτεί την παρουσία αντιπάλου, του οποίου η ύπαρξη είναι νοητή. Στις παραστάσεις όπου εμφανίζονται άνδρες-θεατές επικρατεί ερωτικό κλίμα.
Παρ' όλα αυτά δε συναντούμε κάποιο στοιχείο που να συνηγορεί με την άποψη ότι η πυρριχίστρια εκτός από το χορό της είναι και σεξουαλικά διαθέσιμη σ'αυτούς. Στις σκηνές συμποσίου δεν αποκλείεται η αντιστροφή του ρόλου (γυναίκα που μάχεται) να έπαιρνε μια κωμική χροιά εξαιτίας της παραδοξότητας της, γεγονός που δέχονταν οι άνδρες ευχάριστα. Όσον αφορά τη λατρεία της Αρτέμιδος, μας είναι άγνωστος ο ρόλος που έπαιξε ο γυναικείος πυρρίχιος χορός σ' αυτή.
"Πηγές : https://e-ptolemeos.gr/serra-choros-etoimologikes-topologikes-afetiries-tou-serra-chorou-tou-moysiadi-panagiotihttps://www.eidisis.gr/.../kostas-pinelis-polemikoi-xoroi...https://www.elliniki-gnomi.eu/%CF%80%CF%85%CF%81%CF%81.../https://www.sophia-ntrekou.gr/2022/05/Pyrrhic-dance.htmlΔι
